Του Νίκου Παππά – Δρ. Φυσικής, ωρομίσθιος διδάσκων, ΑΕΝ Ασπροπύργου
Με αφορμή τη δημοσιοποίηση της περιβόητης έκθεσης για τον «εκσυγχρονισμό και την αναβάθμιση της ναυτικής εκπαίδευσης» έχει (καλώς) ανοίξει η αναγκαία αυτή συζήτηση, έστω και σε προβληματική βάση. Γιατί αν μη τι άλλο, είναι προβληματικό να ονομάζεται «εκσυγχρονισμός» η επισημοποίηση και η παγίωση της δυσλειτουργικής κατάστασης που έχει διαμορφωθεί πολλά χρόνια τώρα με τα ακαδημαϊκά δικαιώματα των ΑΕΝ. Και ακόμα περισσότερο προβληματικό να χαρακτηρίζεται «αναβάθμιση» η ΙΕΚ-οποίηση των ΑΕΝ.
Ως γνωστόν, οι ΑΕΝ βρίσκονται σε μια γκρίζα εκπαιδευτική ζώνη. Από τη μια πλευρά οι σπουδές έχουν μια (σχεδόν) κανονική διάρθρωση πανεπιστημιακού επιπέδου [διαρκούν 4 έτη, υπάρχει μόνιμο διδακτικό προσωπικό, οι καθηγητές εκλέγονται με διαδικασία εκλεκτορικού σώματος, αυτοί των γενικών μαθημάτων απαιτείται πλέον να είναι κάτοχοι διδακτορικού, διδάσκονται δεκάδες κυριολεκτικά μαθήματα, η εισαγωγή γίνεται πια μόνο μέσω των Πανελληνίων].
Από την άλλη, το πτυχίο που δίνουν, όντας αδιαβάθμητες, δεν έχει καμία αξία έξω από το χώρο της ναυτιλίας, μέχρι τουλάχιστον κάποιος να γίνει Πλοίαρχος/Α Μηχανικός και το πτυχίο του θεωρείται (κι όχι από όλους) ως πτυχίο πανεπιστημίου. Και προκειμένου να ξεκαθαρίσει η κατάσταση η εν λόγω έκθεση λέει απλά να αναγνωριστεί η κατάσταση ως έχει και να λάβουν τα πτυχία των ΑΕΝ πιστοποίηση επιπέδου 5 ως ΙΕΚ, των οποίων το πρόγραμμα σπουδών είναι σαφώς υποδεέστερο.
Υπάρχει, λοιπόν, ένα και μόνο θεμελιώδες ερώτημα που πρέπει να απαντηθεί για να φύγουμε από αυτή τη γκρίζα ζώνη και τις αντιφάσεις που προκύπτουν. Ως ναυτική κοινότητα και ως χώρα, θα επιλέξουμε να μετεξελιχθούν οι ΑΕΝ σε ΙΕΚ ή σε ΑΕΙ; Εάν η επιλογή είναι ΙΕΚ τότε δεν υπάρχει λόγος ούτε για 4 έτη σπουδών, ούτε για μόνιμο προσωπικό, ούτε για εκλογή καθηγητών, ούτε για απαίτηση κατοχής διδακτορικού από τους καθηγητές, ούτε για εισαγωγή μόνο μέσω Πανελληνίων γιατί απλά είναι κατασπατάλιση ανθρώπινων και υλικών πόρων το να έχουμε όλη αυτή τη δομή απλά για να δίνουμε πτυχία ΙΕΚ. Αν από την άλλη επιλέξουμε να γίνουν ΑΕΙ (με όλα τα επιμέρους ζητήματα που θα πρέπει να διορθωθούν) θα έχουμε κάνει μια επιλογή με όραμα και τεράστια δυναμική.
Κι αυτό γιατί η μετεξέλιξη της ναυτιλίας είναι προ των πυλών (σκεφτείτε πόσες ημερίδες διοργανώνονται με αυτά τα ζητήματα). Οι νέες τεχνολογίες έρχονται να παίξουν έναν ποιοτικά διαφορετικό ρόλο στη ναυτιλία σε σχέση με το παρελθόν. Δεν μιλάμε πλέον για απλά τεχνολογικά καλύτερο εξοπλισμό βοηθητικό του ναυτικού (πυξίδες, χάρτες, επικοινωνίες κοκ), αλλά για ένα νέο περιβάλλον διεπαφής ανθρώπου – υπολογιστή, όπου η τεχνητή νοημοσύνη αναλαμβάνει σε ολοένα μεγαλύτερο βαθμό αυτόνομη δράση, ενώ παράλληλα ο άνθρωπος οφείλει να έχει τον τελικό λόγο (και ευθύνη). Για να γίνει δε αυτό επιτυχημένα είναι απαραίτητο ο ναυτικός να έχει βαθιά κατανόηση τόσο της ναυτικής τέχνης όσο και της τεχνολογίας. Παράλληλα δε, οι εξελίξεις σε υλικά, διαδικασίες logistics, απαιτήσεις ασφαλείας κλπ είναι ραγδαίες. Και αυτό δεν σημαίνει μόνο ότι οι ναυτικοί πρέπει να αφομοιώσουν περισσότερες και πολυπλοκότερες πληροφορίες, αλλά επίσης και ότι όσοι ασχολούνται με τους παραπάνω τομείς έχουν να επωφεληθούν από τη στενότερη επαφή με τους ναυτικούς ώστε οι εξελίξεις αυτές να γίνονται με αποτελεσματικό στην πράξη τρόπο. Σε αυτό το πλαίσιο, είναι τελείως παράλογο το να μην αναγνωρίζεται το πτυχίο των ΑΕΝ ως bachelor. Πώς μπορούμε από τη μια πλευρά να μιλάμε για Ναυτιλία 4.0 και από την άλλη οι Αξιωματικοί να είναι βασικά απόφοιτοι ΙΕΚ; Και πώς μπορεί οι απόφοιτοί μας να μην αισθάνονται αδικημένοι;
Δεν θέλω να εκτρέψω τη συζήτηση στις τεχνικές λεπτομέρειες μιας διαδικασίας ανωτατοποίησης (ECTS, εξάμηνα, μισθοδοσία καθηγητών, αριθμός ΑΕΝ, υποχρεωτικότητα παρακολούθησης κοκ) γιατί ακριβώς είναι πρακτικά ζητήματα που μπορούν σχετικά εύκολα να ρυθμιστούν εάν οι εμπλεκόμενοι φορείς συμφωνήσουν για την αναγκαιότητα της ανωτατοποίησης αυτής καθαυτής. Άλλωστε, δεδομένου του ότι υπάρχουν ήδη ΑΕΙ ειδικής αποστολής, όπως Ευελπίδων, Ικάρων, Ναυτικών Δοκίμων κ.ά. είναι σαφές ότι δεν χρειάζεται να ανακαλύψουμε εκ νέου την Αμερική ως προς το πώς θα μπορούσε να οργανωθεί σωστά μια 3-βάθμια ΑΕΝ, αλλά αυτονόητα θα μπορούσε να αξιοποιηθεί η εμπειρία από τις παραπάνω σχολές.
Θα ήθελα όμως να εκθέσω λόγους για τους οποίους η ανωτατοποίηση των ΑΕΝ θα έχει ουσιώδη οφέλη για τη ναυτική εκπαίδευση από πολλές πλευρές (και κανένα μειονέκτημα από όσο μπορώ να καταλάβω):
1) Ξεκαθαρίζει πλήρως το status των ΑΕΝ ως 3-βάθμιες σχολές. Παύουν να βρίσκονται σε μια γκρίζα ζώνη, που παραπέμπει σε ίδρυμα δεύτερης διαλογής. Οι απόφοιτοι θεωρούνται ξεκάθαρα ως πτυχιούχοι πανεπιστημίου. Οι ΑΕΝ γίνονται πιο ελκυστικός προορισμός για τους μαθητές Λυκείου, οπότε και περισσότεροι και καλύτεροι μαθητές θα ενδιαφερθούν να έρθουν να σπουδάσουν στις ΑΕΝ, ανεβάζοντας το επίπεδο των σπουδαστών μας με αυτονόητο όφελος σε όλα τα επίπεδα.
2) Σε διεθνές επίπεδο είναι γνωστό ότι άλλες χώρες διαθέτουν ναυτικά πανεπιστήμια και άλλες όχι. Δεδομένου ότι θέλουμε να δώσουμε εφόδια και ευκαιρίες στους Έλληνες ναυτικούς για σταδιοδρομία όπου γης, γιατί να μην τους δώσουμε ένα επιπλέον εφόδιο με την αναγνώριση των πτυχίων τους ως bachelor με την αποφοίτησή τους από τις ΑΕΝ και άρα σε κάθε σύγκριση με τους αλλοδαπούς συναδέλφους τους να βρίσκονται σε ισότιμη ή/και πλεονεκτική θέση; Το ότι η Ελλάδα διαθέτει την πιο σημαντική ναυτιλία στον κόσμο στην ουσία μας επιτρέπει να καθορίζουμε τις εξελίξεις και στη ναυτική εκπαίδευση και όχι απλά να περιμένουμε να δούμε τι κάνουν άλλες χώρες.
3) Αίρεται ο παραλογισμός που ισχύει σήμερα όπου το πτυχίο της ΑΕΝ αναβαθμίζεται σε πτυχίο 3-βαθμιας εκπαίδευσης όταν ο ναυτικός φτάσει στο βαθμό του Πλοιάρχου /Α Μηχανικού. Δηλαδή, η μετεκπαίδευση (ΚΕΣΕΝ) και η εργασιακή εμπειρία οδηγούν σε ακαδημαϊκή αναβάθμιση ένα προγενέστερο τίτλο σπουδών! Αυτό δεν υπάρχει σε κανένα κλάδο. Αυτός που τελειώνει π.χ. την Ευελπίδων είναι 100% πτυχιούχος πανεπιστημίου και οι μετεκπαιδεύσεις του και η εργασιακή του εμπειρία «εξαργυρώνονται» με την προαγωγή του σε ανώτερο βαθμό (επαγγελματική εξέλιξη και όχι ακαδημαϊκή, όταν γίνει π.χ. Ταξίαρχος δεν μπορεί ξαφνικά εκ του βαθμού του και μόνο να θεωρηθεί κάτοχος διδακτορικού!). Το ίδιο ισχύει για γιατρούς, μηχανικούς, καθηγητές…
4) Ένας απόφοιτος ΑΕΝ έχοντας κανονικό πτυχίο στα χέρια του μπορεί άμεσα να επιδιώξει να κάνει περαιτέρω μεταπτυχιακές σπουδές. Τώρα πια που υπάρχουν σειρά μεταπτυχιακών που γίνονται αμιγώς ή κυρίως διαδικτυακά, με την ασύγχρονη εκπαίδευση, με υβριδικές μορφές σπουδών κλπ οι μεταπτυχιακές σπουδές μπορούν να γίνουν ακόμα και παράλληλα με τη θαλάσσια υπηρεσία. Γιατί να μπλοκάρουμε τους ναυτικούς μας στη φάση που έχουν τη μέγιστη ενέργεια (λόγω ηλικίας) και ενδιαφέρον (λόγω της εγγύτητας στις σπουδές τους) για να μάθουν με το να τους λέμε ότι το πτυχίο τους δεν τους επιτρέπει να πάνε για κάτι παραπέρα; Και ειδικά υπό το πρίσμα της Ναυτιλίας 4.0 όπου η εισαγωγή της τεχνητής νοημοσύνης και των «πράσινων» τεχνολογιών αναμένεται να αναμορφώσει το ναυτικό επάγγελμα. Σκεφτείτε πόσες προοπτικές ανοίγονται για έναν ναυτικό που εκτός από τα όσα έμαθε από την ΑΕΝ εξειδικεύτηκε επιπλέον σε υπολογιστές, οικονομικά, logistics κοκ. Η μεγάλη σε αριθμό ανθρώπων και οικονομική σημασία ναυτική κοινότητα είναι ένα τεράστιο δράσης για ανθρώπους με όρεξη. Υπάρχουν ατελείωτες δυνατότητες, τις οποίες εμείς αυτή τη στιγμή παρεμποδίζουμε χωρίς κανένα ουσιώδη λόγο.
5) Οι ΑΕΝ θα μπορούν να συν-ιδρύσουν μεταπτυχιακά προγράμματα σπουδών σε συνεργασία με σχετικές πανεπιστημιακές σχολές. Αν και αυτή η γενική δυνατότητα προβλέπεται ήδη από τα ΦΕΚ που ρυθμίζουν τα των ΑΕΝ είναι σαφές ότι καμιά πανεπιστημιακή σχολή δεν θα ιδρύσει κοινό μεταπτυχιακό με ένα ΙΕΚ (και γι’ αυτό άλλωστε δεν έχει συμβεί μέχρι τώρα) αφού κάτι τέτοιο θα συνιστούσε υποβάθμιση για τη σχολή αυτή. Ακολουθώντας το παράδειγμα της σχολής Ευελπίδων και της σχολής Ανθυποπυραγών θα μπορούσαν να ιδρυθούν κοινά προγράμματα ΑΕΝ-πανεπιστημίων όπου θα διδάσκουν καθηγητές και από τα δύο ιδρύματα και οι σπουδαστές τους θα γίνονται δεκτοί κατά προτεραιότητα ή/και θα έχουν σημαντική έκπτωση στα δίδακτρα εάν υπάρχουν (αυτό ακριβώς ισχύει στις προαναφερθείσες σχολές).
6) Ως κανονικό πανεπιστήμιο θα μπορούν οι ΑΕΝ να συμμετέχουν σε όλα τα ευρωπαϊκά προγράμματα συνεργασιών (π.χ. ERASMUS φοιτητών και καθηγητών), αλλά και να διεκδικούν χρηματοδοτήσεις μέσω ΕΣΠΑ για εγκαταστάσεις και υλικά. Αυτή τη στιγμή είναι πλήρως αποκομμένες από όλα αυτά.
7) Οι καθηγητές των ΑΕΝ (τουλάχιστον όσοι κάτοχοι διδακτορικού) θα μπορούν να συμμετέχουν κανονικά και ισότιμα στη διαδικασία διεκδίκησης ερευνητικών προγραμμάτων και συμμετοχής σε ερευνητικά προγράμματα, ώστε σταδιακά να μπουν οι ΑΕΝ στον ακαδημαϊκό χάρτη. Σκεφτείτε τη δύσκολη θέση στην οποία έρχεται ένας εξειδικευμένος επιστήμονας όταν από τη μια πλευρά ανοίγεται η δυνατότητα μόνιμη θέση σε ΑΕΝ, η οποία όμως συνεπάγεται ότι πρέπει σχεδόν αναπόφευκτα να σταματήσει την ερευνητική του δραστηριότητα γιατί στα μεγάλα προγράμματα (ΙΚΥ, ΕΛΙΔΕΚ, Marie Curie της ΕΕ) οι ΑΕΝ δεν περιλαμβάνονται ως φορείς υλοποίησης έρευνας. Και την απογοήτευση που αυτό συνεπάγεται. Και την κακή «πολυτέλεια» ως κοινωνία να έχουμε ανθρώπους με προσόντα και επιθυμία για δράση και να μην τους την επιτρέπουμε.
8) Τέλος, η παροχή κανονικού πτυχίου έχει μια ακόμη θετική πτυχή που αφορά στους αποφοίτους οι οποίοι για οποιοδήποτε λόγο εγκαταλείπουν το θαλάσσιο επάγγελμα πριν γίνουν Πλοίαρχοι/Α Μηχανικοί. Μέχρι τώρα αυτοί οι άνθρωποι έχουν ένα χαρτί μεταλυκειακής εκπαίδευσης που δεν τους δίνει πρακτικά κανένα ακαδημαϊκό δικαίωμα, οπότε οι σπουδές τους στις ΑΕΝ (με όλο το χρόνο, κόπο και το κόστος που συνεπάγεται για τους ίδιους και τις οικογένειές τους) τους είναι σχεδόν χωρίς αντίκρισμα για να μη πω άχρηστες. Με άλλα λόγια εγκλωβίζονται ανάμεσα στο να πάνε σε πλοίο (που δεν θέλουν ή δεν μπορούν) και στο να πετάξουν στα σκουπίδια τη μέχρι τώρα προσπάθειά τους. Αν όμως είχαν αναγνωρισμένο πτυχίο θα μπορούσαν π.χ. να δώσουν κατατακτήριες εξετάσεις και να πάνε σε μια άλλη σχολή αλλάζοντας καριέρα [να σημειωθεί ότι δικαίωμα για κατατακτήριες δίνει ακόμα και το πτυχίο των σχολών Υπαξιωματικών που είναι 3ετούς διάρκειας] ή να παρακολουθήσουν κάποιο μεταπτυχιακό ώστε να δομήσουν έναν επαγγελματικό δρόμο στη ναυτιλία εκτός θαλάσσιας υπηρεσίας. Όπως επίσης θα μπορούσαν να συμμετάσχουν σε διαγωνισμούς ΑΣΕΠ για πρόσληψη στο Δημόσιο ως εργαζόμενοι Π.Ε. (Είναι απολύτως χαρακτηριστικό ότι τον Μάρτιο του 2023 έγινε ο τεράστιος διαγωνισμός ΑΣΕΠ για τη δημιουργία δεξαμενής αξιολογημένων ατόμων για την πρόσληψη σε κάθε είδους θέση στο Δημόσιο, στον οποίο μπορούσαν να συμμετάσχουν οι πτυχιούχοι ΟΛΩΝ των σχολών όλων των πανεπιστημίων. Κι έτσι πτυχία σε κάθε απίθανο αντικείμενο γίνονται στην πράξη πιο ισχυρά από τα πτυχία ΑΕΝ, τα οποία δεν γίνονταν δεκτά). Ας απεγκλωβίσουμε, λοιπόν, αυτούς τους ανθρώπους. Μόνο καλό μπορεί να προκύψει και για τους ίδιους και για την κοινωνία.
Για όλους τους παραπάνω λόγους, λοιπόν, πιστεύω ότι ειδικά τώρα, που η τεχνολογική επανάσταση στη ναυτιλία είναι προ των πυλών, είναι η ώρα για να υπάρξει μια δραστηριοποίηση προς την ανωτατοποίηση των ΑΕΝ για το καλό της ελληνικής ναυτιλίας, των σπουδαστών μας και της χώρας μας συνολικά.
Νίκος Παππάς
Δρ. Φυσικής, ωρομίσθιος διδάσκων, ΑΕΝ Ασπροπύργου
