Δεκαπέντε χρόνια μετα τις πολύνεκρες επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου 2001, ένα καινούριο ακαδημαϊκό βιβλίο προσπαθεί να φωτίσει μια από τις λιγότερο γνωστές στιγμές εκείνης της τραγικής μέρας: τη μεγάλη επιχείρηση διάσωσης από την θάλασσα που έλαβε χώρα αμέσως μετα τις επιθέσεις.
Σε περίπου 10 ώρες, οι ναυτικοί του λιμανιού της Νέας Υόρκης απομάκρυναν κατ ‘εκτίμηση 300.000 έως 500.000 ανθρώπους παγιδευμένους στο Lower Manhattan από το νερό. Έχει αποκαλεστεί η μεγαλύτερη επιχείρηση διάσωσης από τη θάλασσα στην παγκόσμια ιστορία και συγκρίνεται συχνά με την βρεταννική επιχείρηση διάσωσης στη μάχη της Δουνκέρκης, το 1940, όπου ένας σχετικά συγκρίσιμος αριθμός στρατιωτών και αμάχων διασώθηκαν από τα χιτλερικά στρατεύματα μέσα σε μια περίοδο οκτώ ημερών. Γι’ αυτό και οι Καθηγητές James M. Kendra και Tricia Wachtendorf ονομάζουν το νέο τους βιβλίο “Η Αμερικάνικη Δουνκέρκη: Η Πλωτή Εκκένωση του Μανχάταν στις 9/11”, εξετάζοντας πώς και γιατί αυτή η σχεδόν θαυματουργή εκκένωση ολοκληρώθηκε και ποια διδάγματα μπορούν να αντληθούν σε περίπτωση μελλοντικών καταστροφών.
Όταν οι Δίδυμοι Πύργοι κατέρρευσαν, περίπου ένα εκατομμύριο κάτοικοι της Νέας Υόρκης βρέθηκαν παγιδευμένοι στο νότιο άκρο του Μανχάταν. Τα Μέσα Μαζικής μεταφοράς έκλεισαν, όπως και οι γέφυρες, οι σήραγγες, ενώ ένα σημαντικό μέρος του Lower Manhattan ήταν τυλιγμένο στον καπνό, στην στάχτη και συντρίμμια από τα ακόμα φλεγόμενα απομεινάρρια των καταρρέοντων πύργων. Πολλοί περπάτησαν βόρεια, αλλά δεν ήταν και λίγοι όσοι στράφηκαν προς το νερό. Στη συνέχεια, μέσα από τους καπνούς και τις στάχτες, κάτι καταπληκτικό συνέβη.
Σκάφη άρχισαν να φτάνουν κατά μήκος της προκυμαίας για να σώσουν εκείνους που είχαν παγιδευθεί από τις επιθέσεις. Υπήρχαν, ferrys ρυμουλκά, σκάφη αναψυχής και αλιευτικά σκάφη – σκάφη όλων των τύπων και μεγεθών. Κανείς, συμπεριλαμβανομένων της Ακτοφυλακής των ΗΠΑ Coast Guard ήξερε πώς να χειριστεί την κατάσταση.
Στη συνέχεια, οι λιμενικές αρχές έκαναν κάτι εξίσου αξιοσημείωτο. Αντί να προσπαθήσουν να πάρουν υπό τον έλεγχο τους μια εκκένωσης που ήταν τόσο απρόβλεπτη και πολύ πέρα από την έκταση που ο καθένας θα μπορούσε να φανταστεί, άφησαν να συμβεί ότι ήδη συνέβαινε. Οι βάρκες που έφθαναν διέσωζαν άνθρωπους, αλλά υπήρχαν τόσοι πολλοί ακόμα που έπρεπε να διασωθουν. Χρειάζονταν περισσότερα σκάφη. Το Λιμενικό Σώμα εξέδωσε πρόσκληση μέσω των ραδιοφωνικών συχνοτήτων για “όλες τις διαθέσιμες βάρκες”. Και έτσι το “boatlift”, η επιχείρηση διάσωσης με βάρκες έγινε πραγματικότητα.
Πώς έγινε αυτο? Πώς ήταν δυνατόν μια εκκένωση αυτής της κλίμακας να λάβει χώρα σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα σχεδόν αυθόρμητα;
Προσπαθώντας να δώσουν μια απάντηση μέσα από το βιβλίο τους, οι Kendra και Wachtendorf, καθηγητές στο πανεπιστήμιο του Ντέλαγουερ, κάνουν έναν απολογισμό του τι συνέβη εκείνο το πρωί και το απόγευμα, συχνά μέσα από τα μάτια και τις φωνές των μεμονομένων πρωταγωνιστών- οι καπετάνιοι, οι ναυτικοί, τα λιμενικά και ναυτιλιακά στελέχη εν πολλοίς μπλέχτηκαν στη δίνη των γεγονότων. Στη συνέχεια προσφέρουν την ανάλυσή τους για τη δυναμική της εξελισσόμενης εκκένωσης.
Οι Kendra και Wachtendorf δείχνουν ότι πολλές από τις παραδοχές σχετικά με την αντιμετώπιση των καταστροφών δεν είναι απαραιτήτως κατάλληλες. Ο κεντρικός έλεγχος και ο λεπτομερής σχεδιασμός αρκετές φορές δεν είναι αποτελεσματικοί. Απλώς δεν υπήρχε κανένα σχέδιο για μια μεγάλης κλίμακας εκκένωση του Lower Manhattan, διότι κανείς δεν φανταζόταν την ανάγκη για κάτι τέτοιο. Ακόμη και αν ο Δήμος της Νέας Υόρκης είχε προσπαθήσει να ελέγξει την εκκένωση, το κέντρο αντιμετώπισης καταστάσεων έκτακτης ανάγκης του ήταν στο συγκρότημα του World Trade Center που είχε μόλις γίνει συντρίμμια.
Αυτό που προέκυψε ήταν μια εντελώς διαφορετική προσέγγιση. Οι Kendra και Wachtendorf γράφουν: “Η θαλάσσια ανταπόκριση στις 9/11 δείχνει έναν ατάραχο και αποφασιστικό πραγματισμό που αντιπαρέρχεται τη γεωμετρική κομψότητα των σεναριακά γραμμένων σχεδίων έκτακτης ανάγκης, με τα κουτιά και τα βέλη τους…. Σε περίπτωση απουσίας οποιουδήποτε σχεδίου, και στην πιο σοβαρή κατάσταση έκτακτης ανάγκης που αντιμετώπισε μια αστική περιοχή των ΗΠΑ μετά από πολλά χρόνια, οι ναυτεργάτες της Νέας Υόρκης δημιούργησαν ένα χώρο ομαλότητας και μετέτρεψαν τις συνηθισμένες δεξιότητές τους σε μια συντονισμένη προσπάθεια”.
Πολλοί έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην εκκένωση, αλλά η συμμετοχή των ναυτικών του λιμανιού της Νέας Υόρκης ήταν κεντρικής σημασίας για την επιτυχία της. Έφεραν ειδικές δεξιότητες και γνώσεις για την εκκένωση. Έχοντας εργαστεί στην προκυμαία, την ήξεραν καλύτερα από οποιονδήποτε άλλο και αυτή η τοπική γνώση ήταν κρίσιμη. Ήταν, επίσης, μέρος μιας κοινότητας. Ήξεραν και κατανοούσαν ο ένας τον άλλον. Έχοντας δουλέψει μαζί, ήξεραν ότι μπορούσαν να βασίζονται ο ένας στον άλλο.
Οι ναυτικοί είναι επίσης έτοιμοι να αντιδράσουν στο απροσδόκητο. ¨Οπως αναφέορυν οι καθηγητές: “Ο σοφός ναυτικός αναπτύσσει τις συνήθειες της παρατήρησης, της σκέψης, και την αμφισβήτησης, και παρουσιάζει τις ιδιότητες της επαγρύπνησης, του σκεπτικισμού, και της αμφιβολίας. Η επαγγελματική τους ζωή είναι πάντα στα όρια της κρίσης, βλέποντας εκ των προτέρων τους πιθανούς κινδύνους, σχεδιάζοντας ελιγμούς πολύ νωρίτερα, έχοντας μια στρατηγική διαφυγής για μια παρακινδυνευμένη κυκλοφοριακή κατάσταση, διατηρώντας μια μικρή επιπλέον ταχύτητα σε εφερδεία, για περίπτωση ανάγκης. Αυτές οι συνήθειες, αποδεικνύονται εντέλει μια εξαιρετική προετοιμασία για την αντιμετώπιση καταστροφών”.
Πολλοί ναυτικοί, επίσης, δεν νομίζω ότι είχε οποιαδήποτε πραγματική επιλογή. Οι άνθρωποι έπρεπε να διασωθούν. Οι παραδόσεις της θάλασσας απαιτούν να κάνει ό, τι μπορεί κανείς να σε σώσει εκείνους που βρίσκονται σε κίνδυνο. Kendra και Wachtendorf γράφουν: “Ένα άτομο που ερωτήθηκαν είπε,” Θα παρέχει βοήθεια σε οποιοδήποτε άλλο boater που βρίσκονται σε κίνδυνο. Αυτός είναι ένας από τους νόμους της θάλασσας. “Ένας άλλος είπε,” Αν ακούσετε μια κλήση κινδύνου και είστε σε κοντινή απόσταση, μπορείτε να πάτε. “Ρωτήσαμε αν οι ναυτικοί είχαν σκεφτεί πώς η παράδοση που εφαρμόζεται σε αυτή την περίπτωση, δεδομένου ότι αυτό ήταν μια πόλη που βρίσκονται σε κίνδυνο και δεν είναι άλλο σκάφος. Επανειλημμένα, μας είπαν κάποια παραλλαγή από τα ακόλουθα: «Η παράδοση είναι ήδη εκεί, ξέρετε, το ύφασμα έχει ήδη γίνει. Ξέρετε, αυτό ακριβώς που χρειάζεται να εφαρμοστούν για την κατάσταση.
Καθόλου αμελητέας σημασίας δεν είναι και η ηθική των ναυτικών για την προσπάθεια διάσωσης ανθρώπων που κινδυνεύουν: “Ένα άτομο που ερωτήθηκε είπε, ‘θα παρέχεις βοήθεια σε οποιοδήποτε άλλο ιδιοκτήτη σκάφους που βρίσκεται σε κίνδυνο. Αυτός είναι ένας από τους νόμους της θάλασσας’. Ένας άλλος είπε, ‘Αν ακούσεις ένα σήμα κινδύνου και είσε σε κοντινή απόσταση, πας”. Στην επισήμανση ότι στην συγκεκριμένη περίπτωση,δεν βρισκόταν ένα άλλο σκάφος σε κίνδυνο άλλα μια ολόκληρη πόλη οι απαντήσεις ήταν πάνω-κάτω: “Η παράδοση είναι ήδη εκεί, η τεχνογνωσία υπάρχει. Ξέρεις, απλά χρειάζεται να εφαρμοστεί στην κατάσταση”.
Σε γενικές γραμμές το “American Dunkirk: The Waterborne Evacuation of Manhattan on 9/11” είναι ένα συναρπαστικό ανάγνωσμα που, παρά τον ακαδημαϊκό του χαρακτήρα, βοηθά να γίνουν κατανοητά σε ευρύ κοινό τα ιστορικά γεγονότα της 11ης Σεπτεμβρίου, παρέχοντας ταυτόχρονα χρήσιμα στοιχεία για τη μελλοντική διαχείριση καταστροφών. Οι ίδιοι οι συγγραφείς αναφέρουν “η κύρια εικόνα που ελπίζουμε οι αναγνώστες να αποκομίχουν από αυτό το βιβλίο είναι ότι οι άνθρωποι έχουν μεγαλύτερες ικανότητες από ό, τι νομίζουν”.
