Μπορεί ένας κεραυνός να χτυπήσει ένα πλοίο; Η απάντηση είναι πως ναι, και οι επιπτώσεις μπορεί να είναι από ελάχιστες έως και σοβαρές. Δες τι πρέπει να γνωρίζουν ναυτικοί και επιβάτες.

Πολλοί είναι αυτοί που με έχουν ρωτήσει για το αν γίνεται να χτυπήσει κεραυνός ένα πλοίο, και αν το χτυπήσει τι επιπτώσεις μπορεί να έχει. Το ερώτημα αυτό δεν γίνεται μόνο από ανθρώπους που δεν έχουν καμία σχέση με τη θάλασσα αλλά και από πολλούς ναυτικούς.

Όσοι ταξιδεύουμε γνωρίζουμε ότι εκεί έξω, όσο μακριά κι αν είσαι από τη στεριά, ο ουρανός μπορεί να σου θυμίσει πως η φύση έχει πάντα τον πρώτο και τον τελευταίο λόγο.

Οι καταιγίδες είναι από τα πιο συνηθισμένα φαινόμενα που αντιμετωπίζει ένα πλοίο, ειδικά όταν πλέει σε τροπικές περιοχές όπου είναι περισσότερο έντονες. Πέρα όλων των άλλων κινδύνων που μπορεί να ενέχει μια καταιγίδα, είναι και οι κεραυνοί.

Πολλοί πιστεύουν ότι τα μεγάλα πλοία δεν παθαίνουν τίποτα, ότι ο κεραυνός θα χτυπήσει, θα γειωθεί και θα φύγει. Κάποιοι άλλοι πιστεύουν ότι θα κόψει το πλοίο στη μέση όταν το χτυπήσει. Η αλήθεια όμως είναι πιο σύνθετη.

Στην πράξη, ένας κεραυνός μπορεί να πλήξει οποιονδήποτε τύπο πλοίου, είτε αυτό είναι φορτηγό, είτε δεξαμενόπλοιο, είτε επιβατηγό, είτε οποιοδήποτε άλλο. Δεν έχει σημασία.

Πλοία και σκάφη κατασκευασμένα από μέταλλο

Το μεταλλικό κύτος βέβαια, σε αντίθεση με ό,τι πιστεύουν οι περισσότεροι, προσφέρει ένα είδος φυσικής ασπίδας, σαν έναν κλωβό Faraday, που διαχέει το ρεύμα προς τη θάλασσα. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν μπορεί να γίνει ζημιά.

Αν η γείωση δεν είναι σωστή ή κάποια μεταλλικά τμήματα δεν έχουν καλή αγώγιμη σύνδεση, ο κεραυνός μπορεί να προκαλέσει σοβαρή ζημιά.

Υπήρξαν περιστατικά όπου ένας κεραυνός δημιούργησε μικρές τρύπες κοντά στην ίσαλο γραμμή, καθώς το ρεύμα έψαξε διέξοδο προς το νερό. Σε κάποιες άλλες περιπτώσεις, έλιωσε τα μέταλλα, καψάλισε επιφάνειες και προκάλεσε θόρυβο που έμοιαζε σαν έκρηξη.

Πλοία και σκάφη μη μεταλλικά

Αν μιλάμε για σκάφη τα οποία είναι κατασκευασμένα από ξύλο ή υαλόνημα, οι συνέπειες είναι πολύ χειρότερες. Ρωγμές, καψίματα, ακόμα και φωτιά είναι πιθανό να συμβούν.

Έχω δει ιστιοφόρα που έγιναν αγνώριστα από ένα μόνο χτύπημα. Να έχουν καταστραφεί ολοσχερώς!

Ζημιά στα ηλεκτρονικά όργανα

Η μεγαλύτερη ζημιά όμως δεν είναι στο σίδερο, αλλά στα ηλεκτρονικά όργανα ενός πλοίου. Τα σύγχρονα πλοία, επειδή διαθέτουν προηγμένα ηλεκτρονικά όργανα όπως τα ραντάρ, GPS, VHF, GMDSS, αυτόματο πιλότο, συστήματα μηχανών, μπορεί να επηρεαστούν άμεσα από το ηλεκτρομαγνητικό κύμα του κεραυνού.

Ακόμη και αν ο κεραυνός δεν πέσει ακριβώς πάνω στο πλοίο, η επαγόμενη υπέρταση μπορεί να διαπεράσει τα καλώδια και να κάψει ευαίσθητα κυκλώματα. Έχουν υπάρξει περιπτώσεις όπου ένα πλήγμα προκάλεσε γενικό blackout, αφήνοντας το πλοίο χωρίς φώτα, χωρίς πηδάλιο, χωρίς επικοινωνία. Σε κάποιες άλλες περιπτώσεις, δημιούργησε προβλήματα στα ραντάρ του πλοίου.

Σε μια τέτοια στιγμή, το πλήρωμα μένει μόνο με τα βασικά. Πυξίδα, χάρτες και την ψυχραιμία του….

Κι αν το πλοίο πλέει κοντά σε ακτές και σε περιοχές με αυξημένη θαλάσσια κίνηση, η κατάσταση γίνεται ακόμη δυσκολότερη, αφού υπάρχει άμεσα ο κίνδυνος της προσάραξης και της σύγκρουσης.

Ο κεραυνός δεν είναι απλώς φυσικό φαινόμενο, αλλά μπορεί να γίνει η αιτία για μια τεράστια δοκιμασία πληρώματος.

Θυμάμαι μια περίπτωση όπου ένα πλοίο, τη στιγμή που ετοιμαζόταν να περάσει από το One Fathom Bank με προορισμό τη Σιγκαπούρη, υπέστη τεράστιες ζημιές στα ηλεκτρονικά του όργανα από έναν κεραυνό που έπεσε δίπλα του. Μετά από υπερπροσπάθεια του πληρώματος, επανήλθε η λειτουργία σε όλα τα όργανα εκτός από ένα ραντάρ.

Το συγκεκριμένο σημείο αποτελεί ίσως ένα από τα δυσκολότερα σημεία στον κόσμο, αφού πρόκειται για ένα σημείο με αβαθή και μεγάλη θαλάσσια κίνηση, κάνοντας τη ζωή του πλοιάρχου και των αξιωματικών γέφυρας πολύ δύσκολη.

Πέρα από το τεχνικό κομμάτι, όσο ψύχραιμος και αν είναι κάποιος, όταν βλέπει να πέφτουν κεραυνοί δίπλα στο πλοίο, τότε γνωρίζει ότι ανά πάσα ώρα και στιγμή μπορεί να γίνει κάποια ζημιά.

Στο παρελθόν μου έχουν αναφερθεί και περιστατικά όπου ένας κεραυνός προκάλεσε πυρκαγιά σε καταστρώματα, κατέστρεψε πίνακες ελέγχου ή προκάλεσε τραυματισμούς. Ο κίνδυνος δεν είναι θεωρητικός.

Ένα πρόσφατο παράδειγμα σε όσα λέμε είναι αυτό με το κρουαζιερόπλοιο Carnival Freedom, το οποίο χτυπήθηκε από κεραυνό κοντά στις Μπαχάμες, έχοντας σαν αποτέλεσμα να προκληθεί πυρκαγιά στην τσιμινιέρα, η οποία έκαιγε για ώρες μέχρι να τεθεί υπό έλεγχο. Δεν υπήρξαν θύματα, αλλά οι ζημιές ήταν σοβαρές.

Στα δεξαμενόπλοια, ο κίνδυνος είναι ακόμη μεγαλύτερος. Έχει υπάρξει περιστατικό κατά τη στιγμή της φόρτωσης να πιάσει φωτιά το Mast Riser. Για όσους δε γνωρίζουν, θα λέγαμε με απλά λόγια ότι το Mast Riser είναι μια σωλήνα που εκτείνεται κάθετα πάνω από το κυρίως κατάστρωμα και χρησιμεύει στο να εκτονώνονται οι δεξαμενές από τα αέρια όταν, κατά τη στιγμή της φόρτωσης, εισέρχεται μέσα το πετρέλαιο.

Έτσι λοιπόν, κατά τη διάρκεια της φόρτωσης και ενώ έβγαιναν εύφλεκτα αέρια από το Mast Riser, ένας κεραυνός είχε σαν αποτέλεσμα να πάρει φωτιά. Το πλήρωμα, λειτουργώντας ψύχραιμα, απλά έκλεισε το valve του Mast Riser, σταμάτησαν να βγαίνουν εύφλεκτα αέρια οπότε σταμάτησε και η τοπική πυρκαγιά.

Η προστασία απέναντι σε έναν κεραυνό είναι αναγκαία. Κάποια πλοία διαθέτουν αλεξικέραυνα και κάποια άλλα αγωγούς καθόδου και ισοδυναμικές συνδέσεις που οδηγούν το ρεύμα προς τη θάλασσα. Όλα τα μεταλλικά τμήματα πρέπει να συνδέονται μεταξύ τους με ελάχιστη αντίσταση. Οι κεραίες, οι ιστοί, τα ραντάρ, τα φώτα ναυσιπλοΐας, όλα χρειάζονται σωστή γείωση.

Η εμπειρία δείχνει ότι όταν το σύστημα είναι σωστό, ο κεραυνός φεύγει χωρίς σοβαρές συνέπειες. Όταν όμως υπάρχουν παραλείψεις, το ρεύμα βρίσκει δικό του δρόμο.

Αυτός είναι και ο λόγος που οι διεθνείς προδιαγραφές, όπως τα πρότυπα IEC 60092 και 60945, απαιτούν συγκεκριμένες δοκιμές και όρια αντοχής σε κεραυνικές υπερτάσεις. Παρ’ όλα αυτά, πολλοί ειδικοί εκτιμούν ότι τα όρια αυτά ίσως είναι χαμηλότερα από τις πραγματικές συνθήκες που επικρατούν στη θάλασσα. Ο κεραυνός δεν γνωρίζει κανονισμούς.

Τι θα πρέπει να κάνουν πλήρωμα και επιβάτες σε περίπτωση καταιγίδας;

Εξυπακούεται ότι σε περίπτωση καταιγίδας δεν θα πρέπει να βρίσκονται σε εξωτερικούς χώρους ούτε οι επιβάτες ούτε το πλήρωμα. Επιπροσθέτως, όταν μιλάμε για πλήρωμα ενός ποντοπόρου εμπορικού πλοίου, δεν θα πρέπει να εκτελεί καμία εργασία στο κύριο κατάστρωμα. Απαγορεύεται ρητώς.

Κλείνονται οι εξωτερικές πόρτες, απομονώνονται μη κρίσιμα ηλεκτρικά κυκλώματα και ο εξοπλισμός τίθεται σε ασφαλή κατάσταση. Όταν περάσει η καταιγίδα, χρειάζεται έλεγχος: ηλεκτρικοί πίνακες, ραντάρ, γειώσεις, μονώσεις. Ένα μικρό σημάδι μπορεί να σημαίνει κρυφή ζημιά.

Όσοι έχουν την εμπειρία να έχει χτυπήσει κάποιος κεραυνός κοντά στο πλοίο τους, τότε δεν μπορούν να ξεχάσουν τη λάμψη, τον ήχο αλλά και το τράνταγμα που δημιουργήθηκε. Είναι αυτές οι στιγμές που μας θυμίζουν πόσο μικροί είμαστε μπροστά στη φύση.

Για τον ναυτικό, τέτοιες εμπειρίες δεν είναι μόνο κίνδυνος αλλά και μάθημα. Κάθε κεραυνός που περνά χωρίς ζημιά, κάθε σύστημα που λειτούργησε σωστά, είναι απόδειξη ότι η ναυπηγική, η τεχνολογία και η πειθαρχία του πληρώματος λειτουργούν όπως πρέπει.

Και στην τελική θα πρέπει να θυμόμαστε όλοι μας κάτι πολύ σημαντικό. Όσο και αν εξελιχθούν τα πλοία, η θάλασσα θα παραμένει πάντα ένα σκληρό πεδίο, και κάθε μάχη που θα καλούμαστε να δώσουμε θα πρέπει να δείχνουμε τον απαραίτητο σεβασμό στη φύση, γιατί αλλιώς αυτή η μάχη θα γίνει άνιση, με ό,τι συνεπάγεται αυτό για την ασφάλεια του πληρώματος, των επιβατών και του ίδιου του πλοίου…