Σοβαρά ατυχήματα στη ναυτιλία συνεχίζουν να καταγράφονται με ανησυχητική συχνότητα, εγείροντας ερωτήματα για την ασφάλεια, την εκπαίδευση και τη σωστή πορεία της βιομηχανίας. Παρά την αυξανόμενη συμμόρφωση με κανονισμούς και checklist, η ουσία φαίνεται να έχει χαθεί – και αυτό το πληρώνουμε με ανθρώπινες ζωές και υλικές ζημιές.

Με αφορμή τα πολύ σοβαρά ατυχήματα στη θάλασσα που είδαμε και συνεχίζουμε να βλέπουμε μέχρι και αυτή την ώρα που μιλάμε, εγείρονται πολύ σοβαρά ερωτήματα κατά πόσο βαδίζει σωστά η βιομηχανία ή όχι.

Διαβάζουμε σχεδόν κάθε μέρα ή για να μην είμαι υπερβολικός, σχεδόν κάθε μέρα, για συγκρούσεις, προσαράξεις, πυρκαγιές, εκρήξεις και κάθε είδους ατυχήματα στα οποία ευθύνεται ο ανθρώπινος παράγοντας.

Και δεν είμαι μόνο εγώ που αναρωτιέμαι. Είναι πολλοί που αναρωτιόνται γιατί συνεχίζουν και συμβαίνουν όλα αυτά τα ατυχήματα αφού οι κανονισμοί και οι ασφαλιστικές δικλείδες αυξάνονται με δαιμονιώδη ρυθμούς κάθε χρόνο.

Και το βασικότερο ερώτημα είναι, «πώς γίνεται, ενώ θεωρητικά τα πληρώματα είναι σήμερα καλύτερα εκπαιδευμένα, με πρόσβαση σε τεχνολογία, manuals, procedures και αναρίθμητα checklist, να συμβαίνουν τόσα σοβαρά περιστατικά»;

Σίγουρα κάτι δεν πάει καλά. Ισως πολύ ψηλά ιστάμενοι το βλέπουν αλλά κανείς δεν τολμάει να το πει. Ή δεν το βλέπουν και νομίζουν ότι με 1-2 check list ακόμα θα λυθεί το πρόβλημα το οποίο έχει προκληθεί από αυτά τα checklist και πολλές φορές τις ανούσιες απαιτήσεις γιατί έχει χαθεί εντελώς η ουσία του προβλήματος.

Η αυταπάτη της «υπερ-συμμόρφωσης»

Στα περισσότερα πλοία σήμερα, ο χρόνος ενός αξιωματικού δεν ξοδεύεται πια στο ναυτικό επάγγελμα όπως το ξέραμε και στο πως θα γίνει καλύτερος ναυτικός.

Δεν ξοδεύεται στο να διαβάζει για το ναυτικό επάγγελμα έτσι όπως το είχαμε μάθεις και πολύ περισσότερο να έχει επίγνωση της κατάστασης.

Ο χρόνος του ξοδεύεται πλέον σε φόρμες, checklist, logs, entries και compliance δείκτες.

Τα checklist που κάποτε ήταν όντως ένα εργαλείο υπενθύμισης και σημαντικής βοήθειας, έχουν γίνει αυτοσκοπός. Συμπληρώνονται μηχανικά, στα ψέματα και πολλές φορές χωρίς ουσία. Έχει χαθεί η σημασία του γιατί κάνουμε ό,τι κάνουμε.

Και το χειρότερο που έχει προκληθεί από όλο αυτό είναι ότι χάνεται και η ναυτοσύνη. Η ναυτοσύνη ήταν, είναι και θα είναι το σημαντικότερο εφόδιο για την εύρυθμη λειτουργία ενός πλοίου. Συμπεριλαμβάνει μεταξύ άλλων την συμπεριφορά, την ευθιξία, το αίσθημα ευθύνης, την εργατικότητα, τις γνώσεις, τον σεβασμό, τον επαγγελματισμό, την αλληλεγγύη, το φιλότιμο και την δίψα για εξέλιξη.

Ολα αυτά γενικότερα έχουν χαθεί ή τείνουν να χαθούν. Και αυτό είναι μια συνολική ευθύνη της ναυτιλιακής βιομηχανίας.

Η εκπαίδευση… μόνο στα χαρτιά;

Οι ναυτικοί των προηγούμενων δεκαετιών, όχι αυτών πριν 50-60 χρόνια, αλλά των πιο σύγχρονων, αυτών που έμαθαν από αυτούς αλλά εξελίχθηκαν και έμαθαν και αγγλικά αλλά και να χειρίζονται υπολογιστές. Καλώς ή κακώς αυτοί οι ναυτικοί ήταν καλύτεροι, όχι γιατί είναι εξυπνότεροι από τους τωρινούς, αλλά γιατί ήταν καλύτερα προετοιμασμένοι για τις απαιτήσεις της εποχής.

Η ίδια η βιομηχανία τους είχε προετοιμάσει. Εστίαζαν περισσότερο στην ουσία. Είχαν περισσότερα εφόδια και πολεμοφόδια στην φαρέτρα τους.

Αντίθετα οι σημερινοί ναυτικοί, χωρίς φυσικά να φταίνε, οδηγούνται με μαθηματική ακρίβεια στο να γίνουν γραφιάδες, άβουλοι και χωρίς αίσθηση για το πού βρίσκονται.

Η ναυτική εκπαίδευση έχει μετατραπεί σε εργοστάσιο παραγωγής πιστοποιητικών. Ο μέσος ναυτικός μαθαίνει πώς να περάσει ένα assessment, όχι όμως πώς να αντιμετωπίσει την πραγματική κρίσιμη κατάσταση.

Παρουσιάσεις σε PowerPoint, copy-paste drills και θεωρητικές ασκήσεις χωρίς ουσία. Όλα καλά στα χαρτιά. Αυτό μετράει σήμερα. Όσοι νομίζουν ότι ο ναυτικός εκπαιδεύεται επαρκώς μάλλον κάτι έχουν καταλάβει λάθος.

Το πλοίο ως δημόσια υπηρεσία;

Είναι και κάτι άλλο. Σιγά-σιγά στα πλοία επικρατεί μια “δημοσιοϋπαλληλική” νοοτροπία.

Μια λογική του “ας γίνει η δουλειά όπως όπως, αρκεί να μη φάμε παρατήρηση. Ασφάλεια όχι επειδή την πιστεύουμε, αλλά επειδή “έτσι λέει ο κανονισμός”. Ο καθένας κοιτά τη δουλειά του και τίποτα παραπάνω. Μπορεί να μην είναι παντού έτσι, αλλά η τάση είναι ανησυχητική.

Δύσκολα βλέπεις ανθρώπους να νοιάζονται πραγματικά πλέον για το πλοίο. Δύσκολα θα δεις ένα νέο παιδί να κάνει το κάτι παρά πάνω. Όλο και πιο δύσκολα βλέπεις Υποπλοίαρχους και Β μηχανικούς οι οποίοι υποστηρίζουν 100% την θέση.

Όχι γιατί δεν είναι έξυπνοι και ικανοί. Σε πολλές περιπτώσεις πιστεύω ότι είναι και ικανότεροι και εξυπνότεροι από εμάς. Συμβαίνει γιατί η ίδια η βιομηχανία τους οδηγεί, κατά την γνώμη μου, σε λάθος μονοπάτι. Όλοι μέσα στα καράβια το λένε. Και αν το λένε όλοι μέσα στα καράβια που είναι αυτοί που γνωρίζουν στο 100% την φύση του επαγγέλματος γιατί δεν τους ακούει κανείς;

Η θάλασσα δεν μπορεί να γίνει στεριά…

Η ναυτιλιακή βιομηχανία λανθασμένα προσπαθεί να εφαρμόσει στεριανά πρότυπα σε ένα περιβάλλον που δεν λειτουργεί έτσι και ούτε μπορεί να λειτουργήσει έτσι. Η θάλασσα δεν είναι γραφείο.

Δεν λειτουργεί με KPI και bullet points. Ο κίνδυνος δεν προειδοποιεί ούτε η δουλειά σταματάει ποτέ. Δεν έρχεται με email. Θέλει κρίση, ενστικτώδη αντίδραση, συνεργασία, πρωτοβουλία, γνώσεις, ψυχραιμία, αντοχή, υπομονή, ανθεκτικότητα.

Πράγματα που δύσκολα καλλιεργούνται όταν ο ναυτικός εστιάζει σε ανούσια checklist και αστείες απαιτήσεις που τίποτα ουσιαστικό δεν προσφέρουν στο ναυτικό, στο πλοίο και στην ασφάλεια.

Χρειαζόμαστε περισσότερη ναυτοσύνη, όχι περισσότερα χαρτιά και procedures.

Το ζητούμενο σήμερα είναι να επιστρέψουμε στα βασικά. Να μάθουμε ξανά τι σημαίνει ναυτοσύνη. Να καλλιεργήσουμε την προσωπική υπευθυνότητα, την κρίση, την εγρήγορση.

Για να εφαρμόσουμε όμως και τη ναυτοσύνη θα πρέπει να υπάρξει και η απαραίτητη υποστήριξη από την στεριά. Να κάτσουμε όλοι και πάλι να δούμε τι είναι ο Πλοίαρχος, τι είναι ο Υποπλοίαρχος, τι είναι ο Α μηχανικός και τι ο Β μηχανικός.

Να εξηγήσουμε στα νέα παιδιά πόσο σημαντικό είναι να μάθουν να υποστηρίζουν την κάθε θέση στην οποία βρίσκονται. Ολοι για τα λεφτά είμαστε στην θάλασσα αλλά κανείς δεν φτώχυνε που έκατσε μερικούς μήνες παραπάνω στη θέση, ώστε να πατήσει καλύτερα στα πόδια του.

Να δώσουμε χώρο στους αξιωματικούς να είναι ναυτικοί – όχι μόνο άνθρωποι του γραφείου. Το πλοίο δεν είναι γραφείο και ούτε θα γίνει ποτέ. Να γίνει κάποια στιγμή μη επανδρωμένο το «ακούω», να γίνει όμως γραφείο δεν μπορώ να το δεχτώ.

Κλείνοντας

Η θάλασσα και η φύση της δουλειάς δεν αλλάζει. Οι άνθρωποι αλλάζουν. Και ο τρόπος που διαχειριζόμαστε τα πράγματα.

Αν δεν ξαναθυμηθούμε τι σημαίνει ναυτικός τότε τα ατυχήματα δεν θα μειωθούν. Θα αυξηθούν. Όχι επειδή λείπουν τα μέσα, αλλά επειδή λείπει η ουσία.